Open menu

1.1. Inleiding 

Ethische problemen zijn aardig te begrijpen door te kijken naar onderstaand voorbeeld.

Een placebo voorschrijven

In een interview werden dokters en andere personen in de medische sector geconfronteerd met de vraag of het goed is of niet om een placebo voor te schrijven.

Een huisarts geeft als argument dat sommigen van zijn patiënten niet tevreden zijn mits hij ze iets voorschrijft. Dus om de patiënten te kalmeren schrijft hij ze een placebo voor. Het is niet prettig voor hem als een patiënt er altijd maar om blijft vragen. Het is veel gemakkelijker een placebo voor te schrijven.

De interviewer vraagt waarom hij een placebo voorschrijft. De dokter zegt dat hij de patiënt wil helpen. Hij wil genezen.
De interviewer vraagt wat de dokter zegt als de patiënt vraagt wat voor medicijn hij voorschrijft. De dokter zegt dat het medicijn stof zus en zo bevat die de patiënt helpt te genezen. De interviewer vraagt of het niet misleidend is naar de patiënt toe. Zou hij niet altijd de waarheid moeten zeggen ?

placebo

De dokter ziet geen probleem want hij helpt de patiënt. Wanneer de interviewer vraagt wat hij doet als de patiënt meer wil van het medicijn dat hem geneest, schrijft de dokter meer voor. Het is namelijk niet schadelijk voor de patiënt.

De interviewer vraagt een andere medicus wat in het placebo zit. Die zegt niets. Hij vraagt of de patiënt er voor moet betalen. De medicus zegt dat als je wilt dat het effect is dat je geneest de patiënt er voor moet betalen. Als je zegt dat je niet hoeft te betalen omdat er niets in zit is het effect weg.


Wat vind je zelf van het bovenstaande ?

Er bestaan allerhande problemen, sociaal, economisch, psychisch, ecologisch.
Soms is het meteen duidelijk dat we met een ethisch probleem te maken hebben, een moreel dilemma. We zien het intuïtief.
Om beter te begrijpen welke soort problemen ethisch zijn moeten we meer weten van Ethiek en Filosofie.
We gaan eerst terug naar de geschiedenis van de Griekse filosofie om kennis te maken met de wortels van de ethiek. We confronteren ethiek met andere disciplines en zullen zien dat ethisch denken een speciale manier is om de wereld te bezien. Vanuit de confrontatie met andere disciplines stellen we een werkdefinitie voor ethiek samen.

Een placebo voorschrijven

In een interview werden dokters en andere personen in de medische sector geconfronteerd met de vraag of het goed is of niet om een placebo voor te schrijven.
Een huisarts geeft als argument dat sommigen van zijn patiënten niet tevreden zijn mits hij ze iets voorschrijft. Dus om de patiënten te kalmeren schrijft hij ze een placebo voor. Het is niet prettig voor hem als een patiënt er altijd maar om blijft vragen. Het is veel gemakkelijker een placebo voor te schrijven.
De interviewer vraagt waarom hij een placebo voorschrijft. De dokter zegt dat hij de patiënt wil helpen. Hij wil genezen. De interviewer vraagt wat de dokter zegt als de patiënt vraagt wat voor medicijn hij voorschrijft. De dokter zegt dat het medicijn stof zus en zo bevat die de patiënt helpt te genezen. De interviewer vraagt of het niet misleidend is naar de patiënt toe. Zou hij niet altijd de waarheid moeten zeggen ?
De dokter ziet geen probleem want hij helpt de patiënt. Wanneer de interviewer vraagt wat hij doet als de patiënt meer wil van het medicijn dat hem geneest, schrijft de dokter meer voor. Het is namelijk niet schadelijk voor de patiënt.
De interviewer vraagt een andere medicus wat in het placebo zit. Die zegt niets. Hij vraagt of de patiënt er voor moet betalen. De medicus zegt dat als je wilt dat het effect is dat je geneest de patiënt er voor moet betalen. Als je zegt dat je niet hoeft te betalen omdat er niets in zit is het effect weg.

Die definitie leidt ons naar één van de drie soorten ethiek: de normatieve. Die soort heeft alles te maken met morele argumentatie met het verhelderen van onze waarden.
Er zijn twee soorten waarden en drie soorten ethische theorieën. Ze kunnen een hulpmiddel zijn om ons te helpen in onze morele argumentatie.
Als dat zo is kunnen we meer morele dilemma‟s of ethische problemen vinden. We kunnen ze ontdekken in de krant, op TV of in onze dagelijkse gesprekken.

aristoteles
Het schilderij is de School of Athens (Scuola di Atene) door Raphael, met Plato, omhoog wijzend , en Aristoteles, wijzend naar beneden, in het midden.

Een werkdefinitie

Filosofie is een Grieks woord van phileîn, "houden van", en sophía, "wijsheid”. Dus filosofen houden van wijsheid en zoeken naar de waarheid.
Volgens sommigen van hen start de filosofie bij verwondering, met een vraag.
De eerste filosofen verwonderden zich over de natuur. Alle boeken over de geschiedenis van Griekse filosofen starten dan ook met Thales van Milete (van Miletus).
Na de filosofie van de natuur komt de metafysica.
"Meta" betekent in het Grieks boven. Het wordt ook wel beschouwd als achter of na. Men zegt dat het woord metafysica zijn oorsprong vindt in het simpele feit dat Aristoteles een boek had geschreven waarbij na het deel over de natuur een deel kwam over "fysica" (metafysica). De term ging meer en meer dat deel van de filosofie aangeven dat de waarheid achter of boven de natuur (physis) probeerde te vinden , dat het “echte karakter”, de ultieme essentie van de dingen en de reden van hun zijn, wil ontdekken.
Aristoteles was de eerste die een serieuze en systematische studie maakte van morele principes en hij noemde dat ethiek. Dus ethiek is een deel van de Griekse filosofie.
De Grieken noemden de oplossing van theoretische problemen en het redelijk denken filosofie.

Er bestaan allerhande definities van ethiek. Hier zijn we tevreden met een werkdefinitie. Een definitie die gebruikt kan worden om vragen te stellen over het menselijk handelen en die van belang is voor toegepaste studies.
In de ethiek denken mensen na over hun handelen. Ze vragen zich af wat goed is en niet goed. Een werkdefinitie van ethiek is het systematisch nadenken over het handelen van mensen met als vraag of de handeling goed is of niet goed.
De vraag of het handelen goed of niet goed is kan gesteld worden in allerhande disciplines zoals in economische, sociale of psychologische disciplines.
Ze willen alle bepaalde waarden tot stand brengen.
Vraag jezelf of leden van je groep om de waarden van de economie te geven. Daarna de waarden van iemand die de wetten maakt.
Dan die van iemand die sociale studies doet.
Je kunt andere disciplines toevoegen als je wilt.
Het resultaat is een lijst van waarden.
Zoals je ziet: een lijst met conflicterende waarden.

Wat is dan speciaal aan ethiek? Wat is de speciale kijk op de werkelijkheid?

Ethiek wil het uiteindelijk goede realiseren, de eindwaarde. Ethiek komt naar boven wanneer waarden van andere disciplines conflicteren. Dan moet er gekozen worden. Op dat moment word je geconfronteerd met de vraag: wat behoor ik te doen ? Welke waarde is het meest belangrijk en is uiteindelijk goed.

Het conflict in waarden brengt ons tot een werkdefinitie van ethiek:

Het systematisch denken
Over het handelen Van mensen
Met als vraag Of de handeling
Uiteindelijk
Goed of niet goed is.

Drie soorten ethiek

Veel mensen hebben nagedacht over het handelen van mensen. Zij onderscheiden drie soorten ethiek.

1. Descriptieve ethiek

De term is afgeleid van het Engels „to describe‟. Deze ethiek beschrijft wat mensen werkelijk doen, hoe mensen denken en hebben gedacht over goed en niet goed. Het beschrijft feiten. Dit soort ethiek kan gevonden worden in de antropologie, geschiedenis en psychologie

2. Normatieve ethiek

Deze soort ethiek tracht uit te zoeken wat mensen zouden moeten doen. Het is de rationele poging te bepalen wat de grenzen zijn aan het menselijke handelen, wat de normen zijn voor menselijk handelen en wat zijn de waarden die mensen nastreven of behoren na te streven. Normatieve ethiek is een gids voor handelen, is prescriptief (schrijft voor).
Normatieve ethiek is de ethiek die in het begin behandeld wordt. Ze nodigt je uit jouw waarden te verhelderen en je bereid te tonen om over ze te discussiëren.

3. Meta-ethiek Het analytisch, kritisch denken over normatieve ethiek. Metaethiek wil het licht laten schijnen over vragen als “Wat bedoelen normatieve theorieën met goed en juist”?. “Wat betekent waarde”?


NORMATIEVE ETHIEK

In Nederland krijgen studenten te maken met normatieve ethiek. Ze bestuderen wat mensen zouden moeten doen, welke eisen aan het handelen gesteld worden (de normen) en wat ze nastreven (de waarden). Het bestuderen van de normatieve ethiek leidt tot drie grote groepen van theorieën. Elk met haar eigen argumenten die het menselijk handelen goed of niet goed noemen.