Koel- en vriesapparaten

Koel- en vrieskasten onderscheiden zich door energieverbruik en koelmiddel. Op het energielabel staat of het apparaat relatief zuinig is. Op de kast zelf staat welke koel- en blaasmiddelen er zijn gebruikt. Propaan en isobutaan als koelmiddel en pentaan en cyclopentaan als blaasmiddel zijn het beste voor het milieu.

Inleiding
Koelkasten zijn er in verschillende typen: koelkasten met en zonder vriesvak, tweedeurskasten en koelvriescombinaties. Vriesapparaten zijn er grofweg in twee soorten: de vrieskist en de vrieskast. In Nederland zijn vorig jaar 604.468 koel(vries)kasten verkocht en 186.173 vriesapparaten. Bijna de helft van de huishoudens heeft een tweedeurskoelkast en meer dan de helft heeft tevens een aparte vrieskast. Vorig jaar zijn er ongeveer 450.000 van dergelijke witgoed apparaten afgedankt.

Milieu-informatie
De twee belangrijkste milieuaspecten van koel- en vriesapparaten zijn het energieverbruik en de gebruikte koel- en blaasmiddelen.

Energieverbruik
In Nederland gaat gemiddeld 18% (594 kWh) van het energieverbruik naar het koelen en vriezen van levensmiddelen. Een besparing op het energieverbruik kan daardoor veel effect hebben op het totale huishoudelijke energieverbruik.

Vrieskisten verbruiken ongeveer 15% minder energie dan vrieskasten. De vrieskist heeft de opening aan de bovenkant en de vrieskast een deur aan de voorkant. Bij openen van een deur gaat meer koude verloren dan bij een "deksel".
Hoewel de koel/vriesapparatuur altijd op het lichtnet is aangesloten, verbruikt deze alleen energie om te koelen als de compressor draait. Naarmate een koelkast of vriezer beter geïsoleerd is, zal de bedrijfstijd van de compressor afnemen en dus ook het energieverbruik. Het energieverbruik van verschillende typen koel- en vrieskasten varieert. Zo scheelt het hoeveel sterren een kast heeft (aanduiding voor vriescapaciteit) en kunnen tussen merken grote verschillen bestaan. Verder is het totale energieverbruik uiteraard afhankelijk van de netto koel- en vriesruimte. De verbruikgegevens van koel- en vriesapparatuur worden meestal in kWh per 24 uur weergegeven.
Hieronder volgt een overzicht met gemiddelde verbruikcijfers:

Koelkast zonder vriesvak: 0,62 kWh/24hr

Koelkast met vriesvak: 0,79 kWh/24hr

Diepvrieskist:1,04 KWh/24hr

Tweedeurskoelkast:1,27 kWh/24hr
Koel- en blaasmiddel
Tot voor kort werden CFK's in koelvloeistof en isolatiemateriaal van koel- en vriesapparaten gebruikt. Sinds 1995 is de verkoop van koelkasten en vriezers met CFK's in Nederland verboden. CFK's zijn slecht afbreekbaar en dragen sterk bij aan de afbraak van de ozonlaag. De ozonlaag houdt de schadelijke straling van de zon tegen. CFK's spelen tevens een rol bij het broeikaseffect: de stijging van de gemiddelde temperatuur op aarde.
Om te voorkomen dat uit afgedankte koelkasten en diepvriezers CFK's vrijkomen, moeten ze gecontroleerd worden afgetapt. De gemeenten en leveranciers zamelen koelkasten in en zorgen voor de verdere verwerking. Vanaf 1999 is ook de handel in tweedehands koelkasten die CFK's bevatten verboden.

Naast CFK's zijn er twee soortgelijke koelmiddelen, die momenteel worden toegepast, namelijk de HCFK's (ook wel zachte CFK's genoemd) en de HFK's. De HCFK's zijn minder schadelijk voor de ozonlaag dan CFK's, maar dragen nog steeds bij aan de afbraak van de ozonlaag. Daarnaast dragen HCFK's bij aan het broeikaseffect. HFK's tasten de ozonlaag niet aan, maar dragen wel in sterke mate bij aan het broeikaseffect.

Als alternatieven voor CFK's, HCFK's en HFK's worden tegenwoordig propaan en isobutaan gebruikt. Propaan en isobutaan tasten de ozonlaag niet aan en dragen niet bij aan het broeikaseffect. In principe zijn de propaan en isobutaan wel brandbaar maar de hoeveelheid die in een koel- of vriesapparaat wordt toegepast blijkt in de praktijk geen gevaar op te leveren. Op het typeplaatje of een afdekfolie op de achterzijde van het apparaat staat aangegeven welk koelmiddel gebruikt wordt. De gebruikte stof kan op verschillende manieren zijn aangegeven. Hieronder volgt een kort lijstje van andere benamingen van de verschillende koelmiddelen:

CFK's: harde CFK's, freonen, CFK11, R11, CFK12, R12

HCFK's: zachte CFK's

HFK's: HFK134a, R134a

Propaan, isobutaan: R600a
Ook voor het blaasmiddel voor de isolatielaag in de wanden van koel- en vriesapparatuur worden verschillende stoffen gebruikt: HCFK's, HFK's, pentaan of cyclopentaan. De milieubelasting van pentaan en cyclopentaan is vergelijkbaar met de belasting van propaan en isobutaan.

Praktische informatie
Een zuinig koelvriesapparaat (Energielabel A) kan ongeveer f50,- per jaar aan energiekosten besparen vergeleken met een apparaat dat een gemiddeld stroomverbruik heeft. De jaarlijkse energiekosten van het apparaat zijn uit te rekenen door het energieverbruik (uitgedrukt in kWh/24hr) te vermenigvuldigen met het elektriciteitstarief, en dit bedrag te vermenigvuldigen met het aantal dagen dat het apparaat aanstaat.

Kosten
De prijzen van koelkasten variëren van f400,- tot f2400,-, afhankelijk van het type, de grootte en de capaciteit. Over het algemeen zijn koelkasten met een koelvloeistof op basis van propaan/isobutaan f100,- tot f300,- duurder dan de koelkasten met HFK's.

Vriezen
De temperatuur van het vriesvak of het vriesgedeelte wordt aangegeven met sterren. Hoe meer sterren, hoe lager de temperatuur en hoe langer de ingevroren producten goed blijven. Invriezen kan alleen met vier sterren. De sterren zeggen niets over de temperatuur van het koelgedeelte. Deze is zelf in te stellen en hoort tussen de 0 en de 7°C te zijn, waarbij de ideale temperatuur 5 graden is. Een koelvriescombinatie heeft voor elk gedeelte een aparte temperatuurregelaar.

Labels en keurmerken
Energielabel
Als gevolg van een Europese Richtlijn is sinds oktober 1996 op alle koel- en vriesapparaten het Energielabel verplicht. Dit is geen keurmerk maar geeft informatie over het energieverbruik. Het Energielabel kent klassen voor efficiëntie, waarbij A het efficiëntst is en G het inefficiëntst. Koopt ueen product met Energielabel A of B, dan bent u verzekerd van een relatief laag energieverbruik.

Ecolabel
De Europese Commissie heeft onder andere voor koel- en vriesapparaten eisen opgesteld voor een "Ecolabel". Dit keurmerk houdt in dat de koel/vrieskist bijdraagt aan een besparing van energie, vermindering van het ozonafbrekend vermogen en vermindering van het vermogen tot opwarming van de aarde van koel- en blaasmiddelen. CFK's en HFK's zijn niet toegestaan. Tevens zijn er eisen voor het stimuleren van hergebruik van materialen, beperking van het geluidsniveau en moeten er duidelijke instructies zijn voor een milieuverantwoord gebruik.

Beleid en standpunten
Overheid
Vanaf 1 januari 1999 treedt de "Regelgeving inzake verwijdering wit- en bruingoed" in werking. Dit betekent dat u bij de aanschaf van een nieuw koel- of vriesapparaat het afgedankte apparaat mee kunt geven aan de leverancier. Het is ook mogelijk dat de gemeente afgedankte apparaten ophaalt. Deze gaan vervolgens terug naar de producent of importeur, die de bruikbare onderdelen eruit haalt. Zoveel mogelijk materialen moeten gerecycled worden. Voor deze regelgeving zal naar verwachting iedereen die een nieuwe koel- of vrieskist koopt tussen de f20,- en f50,- bovenop de aankoopprijs moeten betalen. Dit wordt de verwijderingsbijdrage genoemd. Behalve een terugnameplicht geldt per 1999 een verbod op de handel in tweedehands koel- en vriesapparaten die CFK's bevatten.

Consumentenbond
De Consumentenbond is het niet altijd eens met de energieklassering van de Energielabels. Uit onderzoek is gebleken dat het door de fabrikanten en importeurs gegeven energiegebruik bij witgoedapparatuur (koelkasten, wasmachines e.d.) vaak hoger ligt dan het Energielabel aangeeft.

Milieubeweging
Greenpeace presenteerde in 1996 in samenwerking met Energie Holland en Global Cooling een energiezuinige koelkast. De koelkast is 30 tot 50% energiezuiniger dan de doorsnee koelkast en bevat 1 gram helium als koelmiddel. Deze koelkast is (nog) niet verkrijgbaar.

Conclusie
Energieverbruik en koelmiddel zijn belangrijke milieuaspecten van koel- en vriesapparaten. Apparaten met het Energielabel A verbruiken in hun soort de minste hoeveelheid energie. Energiezuinige koel- en vriesapparaten met koelmiddelen van propaan en isobutaan en isolatiemateriaal op basis van pentaan belasten het milieu het minst. Veel oude apparaten bevatten CFK's. Om te voorkomen dat deze in het milieu komen is aftappen van dit koelmiddel van belang.

Tips

Een koelkast op maat voorkomt onnodig energieverbruik. Een vuistregel voor een eenpersoonshuishouden is 100 liter en vervolgens 50 liter per persoon.

Voor een efficiënte werking van de koelkast is het noodzakelijk dat de condensator zijn warmte kwijt kan. Let op voldoende ventilatieruimte, de afstand tot een warmtebron zoals het fornuis (minstens 50 cm) en niet in de volle zon.

Om energie te besparen kunt u de koel- en vrieskast het best regelmatig ontdooien, de deur zo weinig en zo kort mogelijk openen en warme gerechten laten afkoelen voordat de koelkast ingaan.

Ingevroren producten kunt u ontdooien in de koelkast, de kou van de gevroren producten wordt gebruikt voor de koeling van de koelkast.

Beter is het geen overbodige producten in de koelkast te bewaren. Onaangebroken conserven hoeven niet in de koelkast bewaard te worden. Ditzelfde geld voor vruchtgroenten als tomaten, paprika, aubergine, courgette en komkommer, die buiten de koelkast ook beter van smaak blijven.

Wanneer de koelkast een tijd niet gebruikt wordt, bijvoorbeeld tijdens vakanties, kan die het best worden uitgezet. Zet de deur dan op een kiertje.

De temperatuur in de koelkast is te testen door er een speciale koelvriesthermometer in een bakje water in de koelkast te zetten. Na 24 uur geeft de thermometer de temperatuur aan.

De temperatuur is niet op iedere plek in de koelkast hetzelfde. In koelkasten zonder vriesvak en in koelkasten met een drie- of viersterren vriesvak vindt u de koudste plek direct boven de groentela achterin. Het warmst is het bovenin de koelkast. Bij koelkasten met een een- of tweesterrenvriesvak is dat precies andersom.

Meer informatie

Themabladen Milieu Centraal:

Elektrische apparaten

Keurmerken Elektrische apparaten

Keuken

Water- en energiebesparing

Duurzame Energie

Organisaties:

Uw Energiebedrijf: waar de folder "Koelen en vriezen" verkrijgbaar is.

De gemeente: waar u terecht kunt met uw oude koelkast.

Vanaf januari 1999 neemt ook de leverancier bij aankoop van een nieuwe koelkast de oude in.

© april 1999, Milieu Centraal

Bij het samenstellen van informatie maakt Milieu Centraal gebruik van bestaande literatuur.
De betrouwbaarheid van de bronnen wordt zorgvuldig nagegaan en getoetst door een wetenschappelijke commissie. Milieu Centraal kan echter niet instaan voor de juistheid van onderzoek van derden.